Lezing door Jan Tindemans op 11-10-2016.

Reeds eerder, maar alweer meer dan 27 jaar geleden hield Jan Tindemans, neerlandicus, politicus en directeur luchthaven, een lezing over schrijver Herman Maas. In 1989 verscheen van zijn hand hierover een hoofdstuk in de reeks Nederweerts Verleden, uitgave Doorsneden Land.

Herman Maas werd geboren in 1879 te Oostrum (Venray). Zijn oom Jacob Deene, compagnon van zijn vader in de brandstoffenhandel maar voorheen onderwijzer, had grote invloed op de jonge Maas. Hij bracht hem al vroeg kennis over en liefde voor de literatuur bij. Herman ging naar de Rijksnormaallessen, de voorloper van de kweekschool. Hij was leergierig, leerde veel talen en had op 18 jarige leeftijd al het onderwijzersdiploma op zak. Voor de hoofdakte werd hij onderricht door Hendrik Ouwerling in Deurne die hem verder inleidde in het werk van de romantische Vlaamse schrijvers, maar ook in de sociaal economische en politieke problematiek van de peeldorpen. Verder is Maas actief in de onderwijzersvakbond. Aanvankelijk natuurlijk bij de R.K. Onderwijzers Bond, later bij de neutrale Bond van Nederlandse Onderwijzers.

In mei 1903 wordt Maas in Ospel benoemd aan de openbare school en trouwt hij met Henriëtte Braem uit Arcen. Zij krijgen 3 kinderen Herman jr., Harry en Willy. Nederweert was niet Maas’ eerste keus, hij werd elders al geweerd vanwege zijn sociaalbewogen en aantijgende schrijfselen. Hij had nog geluk dat de inspecteur onderwijs, Baron Louis Michiels van Kessenich, hem de hand boven het hoofd hield. Herman Maas en echtgenote gaan in Nederweert wonen in de Weerter steeg (nu Paulus Holtenstraat) in het molenaarshuis van de voormalige houtzaagmolen. Hij was druk als onderwijzer, cursusgever hoofdakte, correspondent van diverse bladen en schrijver. Als laatste had bij een goede band met dokter Schmidt die hem ongetwijfeld op de hoogte zal hebben gehouden van de schrijnende sociaaleconomische wantoestanden in Nederweert en omgeving. Hierin vond Maas ongetwijfeld inspiratie voor zijn boeken zoals “De Verstooteling” dat hij in 1906 schreef. Maas’ leven en dat van zijn gezin ging niet over rozen. Door zijn maatschappijkritische en anticlericale publicaties kwam hij in de problemen. Vanwege het doorzetten van de verzuiling werd het bijzonder onderwijs ingevoerd en kreeg de clerus de kans om hun invloed op het onderwijs te verstevigen. Pastoor Caris in Ospel haalde de zusters van Heythuysen naar Ospel, die een R.K. meisjesschool oprichtten. Dat ging natuurlijk ten koste van het leerlingenaantal van de gemengde openbare school waar Maas aan verbonden was.

Maas werd boventallig verklaard en per 7 april 1911 eervol ontslagen.

Het leven wordt voor Maas steeds moeilijker. Het gezin vertrekt naar Roermond en Maas verdient zijn karig brood met verzekeringen en schrijven voor tijdschriften. Met behulp van inspecteur Michiels van Kessenich wordt hij in 1915 als leraar Nederlands aangesteld bij de Rijksnormaallessen in Venlo. Over deze benoeming stelde de verongelijkte Mgr. Nolens, fractievoorzitter van de R.K. Staatspartij in de Tweede Kamer, vragen. 

De geschiedenis herhaalde zich. Ook in Venlo kwam een R.K. Kweekschool en daarmee verloor Maas zijn baan. Uitstappen naar Nijmegen en Doetinchem waren om meerdere redenen geen succes. Maas zit financieel aan de grond, zijn vrouw kan het niet meer aan en zijn kinderen willen maar niet uitvliegen. Met een kleine wachtgeldregeling vertrekt het gezin naar Eindhoven. Maas’ echtgenote wordt depressief en opgenomen op de gesloten afdeling van een psychiatrisch ziekenhuis. Hij ziet haar nooit meer terug. (Spreker merkt op dat Maas geen aangenaam mens was.) Zoon Herman jr., hoewel briljant student rechten en filosofie, krijgt nooit een baan en komt terecht in fascistische kringen. Hij sleept zijn vader daarin mee. Tijdens de 2e wereldoorlog wordt Maas lid van de Kultuurkamer en lid van het Nationaal Front. Na de oorlog wordt hij hiervoor ter verantwoording geroepen, maar niet veroordeeld. De 2e zoon Harry blijft ook thuis wonen en wordt kunstschilder, maar niet een van het eerste garnituur. De 3e zoon Willy heeft ook psychische problemen en ook hij belandt in 1938 in een psychiatrische inrichting.

Maar Maas blijft schrijven waaronder een roman over Eindhoven en Philips. Zijn boeken wordend er niet beter op. Hij raakt verbitterd en cynisch. In 1958 overlijdt hij in Eindhoven. Alvorens toe te komen aan de Nederweertse boeken, iets over de invloeden en stromingen die wij terugvinden in de romans en de novellen van Maas. Via zijn leermeester Ouwerling maakt Maas kennis met de Vlaamse romantici, Conscience, Streuvels e.a. Sombere boeken met een naturalistische inslag. Daarin uit zich een fatalistische levensbeschouwing. Vrije wil bestaat niet; erfelijkheid en milieu zijn bepalend. Daarnaast werd Maas sterk geïnspireerd door de Tachtigers. Hij correspondeerde uitvoerig met Kloos. Hij nam de impressionistische woordkunst van de Tachtigers over die veel nieuw-verzonnen woorden gebruikten en van zelfstandige naamwoorden werkwoorden maakten en omgekeerd. Dit leverde bloempjes van sfeeropbouw op, maar komt voor ons heden ten dage de leesbaarheid niet ten goede.

“De Verstooteling”

Hierbij combineert Maas een aantal waargebeurde zaken die echter niet op dezelfde locatie en in hetzelfde tijdsgewricht plaatsvonden. Het is dus geen sleutelroman. Niet alles is eenduidig te herleiden naar personen en plaatsen.

Korte inhoud: Het 16 jarige dienstmeisje Floortje gaat in betrekking bij de burgemeester (Vullers) en wordt door hem en zijn zoon misbruikt. Floortje wordt zwanger van de burgemeesterszoon en baart (elders) een zoontje Jan. De dienstbetrekking is inmiddels verbroken en Floortje gaat werken bij een boer. De knecht Hanssen (Janssen) maakt haar het hof, trouwt haar en wordt stiefvader van Jan. Het echtpaar krijgt nog meerdere kinderen. Floortje staat model voor Anna Maria Smeets uit Stevensweert, dienstbode te Antwerpen. Zij komt zwanger terug, baart zoon Louis (Jan) en trouwt met Janssen (Hanssen). Later komen zij in Nederweert te wonen. Jan (Louis) trouwt met de 16 jarige Lies van de Groote Poort (van der Poorten). 

Het huwelijk is geen succes. De Rooie, een ” vriend” van Jan, schiet hem onder zijn duiven, bedriegt hem en stookt hem op tegen zijn schoonfamilie wat er uiteindelijk toe leidt dat de verstoten Jan bij zijn schoonfamilie binnendringt en door zijn schoonvader wordt omgebracht. De Rooie staat model voor Leonard de Bruin, zoon van een wethouder/herbergier in Nederweert-Eind. Het boek “De Verstooteling” maakte veel reuring los en die hield nog lang aan. Spreker herhaalt dat zijn grootvader, onderwijzer aan de openbare school in Nederweert, het boek aan het lezen was, toen hij bezoek kreeg van zijn broer die pastoor was in Melick. Toen de clericus zag dat het ” De Verstooteling” betrof, nam hij het boek in beslag. Hij vergoedde de aankoopsom met de worden : ” Koop daar maar iets anders voor” .

 “Het Goud van de Peel” .

Hier lopen 3 verhaallijnen door elkaar. Het verhaal van de onderwijzer Vischer, die de wantoestanden in Deurne beschrijft, is duidelijk Maas’ leermeester Ouwerling. Het schrikbewind van de gemeentesecretaris Janssen, die de exploitatie van de Peel in handen van de gemeente hield en gedwongen winkelnering hanteerde. Als 3e lijn loopt daardoorheen het verhaal van het jonge gezin van Toon Peeters, die door Janssen geknecht en uitgeknepen wordt.

 “Landelijke Eenvoud”.

Een novelle waarin de tegenstelling beschreven wordt tussen de dochter van een rijke vooruitstrevende boer, die verliefd wordt op de zoon van een arme ouderwets boerende agrariër, die haar liefde beantwoordt. Hun beider omgeving verzet zich en de kwestie zorgt voor tweespalt in het dorp. Uiteindelijk escaleert het in een fysiek geweld tussen twee kampen jongeren, waarbij een dode valt. Resumerend kan gesteld worden dat “De Verstooteling” het beste boek van Maas is. Vanwege de literaire kwaliteit van dit werk en de bewonderingswaardige strijd van Maas tegen onrecht kreeg Maas ten langen leste erkenning door in Ospel een straat naar hem te vernoemen. De suggestie van spreker om als onderschrift bij het straatnaambord de woorden van Frans Babylon ” groot hekelaar van kleine potentaten” te gebruiken, werd niet overgenomen.

 N.B.: Frans Babylon, die Maas’ in memoriam dichtte, is de pseudoniem van Frans Obers uit Deurne. Hij is geparenteerd aan de Nederweerter familie Kessels (Joseph, Wiel, Gerard, Harry ……..). Piet Kessels is gehuwd met Gerda Obers, zus van Frans Obers. Hun dochter Marie Kessels, geb. 11-12-1954 te Nederweert, is een hooggewaardeerd en veel gelauwerd schrijfster.

Tekst: H. Jansen foto: T. Geuns