Onderdrukking van de plattelandsbevolking in de 80 jarige oorlog

Lezing Jacques Verstraelen op 24 maart 2015

Voor eenieder die tot nu toe dacht dat het wereldbeeld van de Nederweert bevolking in de 16^e eeuw slechts beperkt was tot de eigen contreien zal de lezing van Jacques Verstraelen ervoor gezorgd hebben dat dit beeld grondig herzien is.

Aan de hand van onderzoek in historische documenten, rechtbankverslagen en andere  bronnen werd duidelijk gemaakt  dat het Weerterland in de 80 jarige oorlog  een logistiek knooppunt vormde, met alle daarbij behorende infrastructuur (wegen, herbergen, verzorgingsplaatsen voor paarden et  cetera).

Productie en vervoer van lakenproducten  vormde een belangrijk bestanddeel van de regionale economie. Intensieve betrekkingen met Vlaamse (Antwerpen) en Duitse regio’s (Keulen)  waren uitvloeisel van de lakenproductie en –handel, waardoor uiteraard  ook veel streekgenoten op handelsreis gingen naar deze economische partner regio’s.

In deze periode, midden in de 16^e eeuw, breekt een gewapend conflict uit tussen de Spaanse heersers en de naar meer onafhankelijkheid strevende Staatse edelen. Veldtochten van zowel Staatse als Spaanse troepen (inclusief huurlingen, zoals de Engelse troepen in dienst van de Spaanse heerser) zorgen voor massale troepenbewegingen in de Nederlanden, een ook het Weerterland krijgt te maken met veelal buitenlandse legeronderdelen, die ,wanneer ze besluiten in de regio hun kampen op te slaan, door de lokale overheid en bevolking gehuisvest en onderhouden moeten worden. In gebreke blijven betekent automatisch terreur in de vorm van gijzelingen, brandschattingen en plunderingen. Een voorbeeld van deze (vaak repeterende) terreur vormt de het lot van het naburige dorp Heeze, dat in enkele jaren meerdere  malen wordt overvallen, waarbij ook veel burgerslachtoffers vallen.

In het Weerterland wordt de huisvesting en verzorging van deze troepen door de lokale overheid geregeld, maar er ontstaan wel eens conflicten tussen de diverse partijen inzake de financiële afwikkeling. Deze conflicten worden door de lokale rechterlijke macht behandeld, en aan de hand van een aantal historische processtukken maakt Jacques Verstraelen duidelijk dat , ook in hoger beroep, het recht zijn beloop al hebben. Opvallend daarbij is dat ook de toenmalige heersende klasse , lang voor het begin van de Verlichting in de 17^e eeuw,  blijk geeft van een grote mate van respect voor deze rechterlijke beslissingen. Een en ander wordt nog eens duidelijk gemaakt aan de hand van correspondentie van de hand van vrouwe Walburgis van Nieuwenaar, waarin zij oproept tot eenheid

De eerder genoemde gewapende conflicten verstoren ook het interregionale economische verkeer, en dat heeft natuurlijk een behoorlijke impact op de lokale bevolking. Als voorbeeld hiervan  wordt het zo goed als stilvallen van het transport door paarden door en vanuit de stadspoorten van Weert gegeven. In normale omstandigheden passeren er zo’n 10.000 trekdieren de Weerter stadspoorten, en voor elke passeerbeweging kan door de pachter van het cijnsrecht een verplichte vergoeding van een stuiver worden geïncasseerd. Door de politieke en militaire strubbelingen  ontstaat er een periode van enkele maanden tijdens welke de stadspoorten gesloten blijven, en er dus nauwelijks transport naar binnen of naar buiten gaan. De pachter van het cijnsrecht komt hierdoor behoorlijk in de financiële problemen,  en aan de hand van de bewaard gebleven stukken wordt verteld  hoe deze kwestie uiteindelijk wordt afgehandeld.

Ook de gijzeling van een aantal Nederweertenaren in Antwerpen, de daarop volgende bemiddelingspogingen en uiteindelijke vrijkoop passeren de revue, net zoals de rechtszaak en de in haar voordeel uitvallende beslissing inzake de van laster beschuldigde inwoonster van Weert worden toegelicht, beide ook weer aan de hand van de door Jacques Verstraelen onderzochte historische processtukken.

Jacques Verstraelen was tot 1995 als conrector verbonden aan he Bisschoppelijk College in Weert, en wijdt zich na tegenwoordig aan onderzoek van de historie van het Weerterland in de 16^e en 17^e eeuw.

Siem Peters