Lezing door Henk Hermans gehouden op 20 januari 2015.
Kerkvisitaties in het eerste Bisdom Roermond (1569-1801).

In de periode 1500-1550 was de toestand in de katholieke kerk zeer slecht. In de katholieke kerk heerste grote wanorde en wellicht mede daardoor was het protestantisme sterk in opkomst. Er was een periode dat er twee pausen waren ( een in Rome en een in Avignon), priesters hielden zich niet aan het celibaat en leefde samen met vrouwen en veel priesters verbleven niet in de parochie in welke ze waren aangesteld.

Concilie van Trente.
Voor paus Paulus III was dit de reden om het concilie van Trente ( 1545-1563) te houden waarop afspraken zijn gemaakt om weer orde in de kerkorganisatie te krijgen. De bisdommen werden opnieuw ingedeeld en zo ontstond in 1569 ( in 1801 weer opgeheven) het eerste Bisdom Roermond met 10 dekenaten. Verder werd de toezichthoudende functie van de bisschop weer ingesteld en de afspraak gemaakt dat de bisschoppen de parochies daadwerkelijk gingen controleren via zogenaamde visitatiebezoeken. Ook werden er afspraken gemaakt over de eenheid van Liturgie, Latijn als enige taal en de invoering van kerkelijke registers. De priesters kregen voortaan via het seminarie een gedegen opleiding en moesten zich aan het celibaat houden. Om correctioneel te kunnen optreden werd ook de Kerkelijke Rechtbank ingesteld. Het feitelijke toezicht op de parochies gebeurde dus via visitatiebezoeken door de bisschop. Bij dezen, vaak meerdaagse, bezoeken werd het functioneren van de priesters besproken, het onderhoud van de kerk en kerkhof bekeken en ook de financiële toestand van de parochie beoordeeld. Afhankelijk van de situatie vond een dergelijk bezoek eens in de 5 a 10 jaar plaats.

Visitatieverslagen.
Van deze visitaties zijn destijds verslagen gemaakt. Handgeschreven aantekeningen gemaakt door de bisschop in het Latijn en vaak voorzien van een groot aantal bijlage verzorgd door de pastoor van betreffende parochie. Veel hiervan is verloren gegaan. Echter die verslagen die nog teruggevonden zijn, zijn vertaald en digitaal beschikbaar gesteld door het Bisdom Roermond. Zie website Bisdom-Roermond.nl

Visitatiereis.
Bij de visitatiebezoeken liet de bisschop zich altijd vergezellen door de deken en in een tijdsbestek van een of twee weken werden dan alle parochies in het betreffende dekenaat bezocht. Dekenaat Weert telde 5 parochies ( Weert, Nederweert, Meyel, Leveroy en Wessem) en deze werden in een tijdsbestek van 6 dagen allemaal bezocht en gevisiteerd. Tevens werd dan het H Vormsel toegediend. Het dekenaat Montfort telde bijvoorbeeld 15 parochies en hiervoor had de bisschop 2 weken nodig om deze te visiteren. Soms, bij oorlogsdreigingen, liet de bisschop de pastoors naar een centrale plaats komen om hen daar te visiteren. Ook geheel schriftelijke visitatieronden kwamen voor. De pastoor moest dan een uitgebreide vragenlijst invullen en deze voorzien van de nodige bijlagen.

Visitatie 1715 en 1744.
Van de twee visitatiereizen in 1715 en in 1744 in het dekenaat Weert is veel informatie beschikbaar. Uit deze verslagen blijkt dat er veel aandacht was voor de onderhoudstoestand van de kerk, de inrichting van het Tabernakel( als bewaarplaats van hosties), de benodigdheden voor de H Mis, branden Godslamp en het doopvont moet afsluitbaar zijn. Daarnaast werden ook het kerkhof ( vooral kerkhofmuur), de pastorie en de kapelanie bekeken. Verder werd de financiële situatie van de parochie beoordeeld en de doop, trouw en begraafboeken gecontroleerd.
Over het Tabernakel, het vaak niet afsluitbaar zijn van het doopvont en de slechte toestand van de kerkhofmuur werden vaak opmerkingen gemaakt door de bisschop. Verder kwamen we de volgende opmerkingen tegen;
– Kapelaan in Wessem bezocht te vaak de herbergen.
– Smid in Meyel was tevens koster en moest meer netheid betrachten.
– Zowel in Meyel als in Leveroy diende men er voor te zorgen dat de priesters beter geassisteerd werden.
– In de Weerterkerk waren 13 altaren waaraan vaak gelijktijdig de H Mis gedaan werd.
– In Weert was er familie ( Neijnens) die te boek stonden als ketters (protestanten).
– In Nederweert diende de koster voortaan de functie persoonlijk te vervullen ( en geen vervanger sturen).
– In 1744 bevond zich de kerk van Nederweert in een dermate slechte staat dat de bisschop overwoog om ze aan de eredienst te onttrekken.
– De twee kapelaans van Nederweert woonde in een kapelanie maar konden niet door “ een deur”. De Bisschop heeft de kapelanie bezocht en enkele “Salomonsoordelen” geveld waardoor er waarschijnlijk weer een leefbare situatie is ontstaan.

Vormsel.
In de periode 1648 tot 1672 was de uitoefening van het katholieke geloof in Noord Brabant verboden. Toen zijn ook de grenskerken ontstaan. Vanaf 1672 werd het bijwonen van een H Mis weer oogluikend toegestaan. In z.g. schuurkerken werd dan op zondag de H Mis gedaan en bijgewoond. Uiterlijk vertoon van het katholicisme was uit den boze. Dus kwam de bisschop ook niet het H Vormsel toe dienen aan de kinderen. Voor veel gelovigen uit de grensstreek langs Limburg reden om naar Weert , Nederweert of Meyel te gaan als daar de bisschop kwam vormen. In 1744 was de toestroom vanuit Brabant in Nederweert om de kinderen te laten vormen dermate groot dat zowel de kerk als het kerkhof geheel volgestroomd was met gelovigen. Er dreigde grote wanorde en de bisschop heeft toen de kerk laten ontruimen en telkens groepsgewijs kinderen de kerk in laten komen, deze vormde om vervolgens weer een nieuwe groep binnen te laten. Hij is de gehele dag tot s`avonds 7 uur bezig geweest met vormen. In Meyel heeft hij 6 uur gevormd en in Weert vanaf s`morgens tot 3 uur in de namiddag.

Regio Weert;
Tot 1559 Bisdom Luik met als dekenaat Eyck ( Maaseik).
Van 1559-1801 Eerste bisdom Roermond met als dekenaat Weert.
Van 1801-1853 Bisdom Luik
Vanaf 1853 herstel bisdom Roermond ( tweede bisdom Roermond) met als dekenaat Weert